Cyceron
Marcus Tullius Cicero (106 - 43 p.n.e.) - jeden z najwybitniejszych rzymskich mówców i stylistów, a także polityk i prawnik. Przydomek "cicero" znaczy "ciecierzyca" (roślina strączkowa podobna do groszku) i, według Plutarcha, został nadany jednemu z przodków Cycerona ze względu na charakterystyczny rozszczepiony koniuszek nosa, przypominający ziarnko ciecierzycy. Zachęcany do zmiany poniżającego przydomka u progu kariery politycznej, Cyceron podobno odparł, że uczyni Cycerona mianem sławniejszym niż Scaurus ("o spuchniętej kostce") czy Catulus ("szczeniak") (Plutarch, "Cicero" 1.3–5).
Cyceron urodził się w Arpinum (dzisiejsze Arpino), miasteczku położonym 100 km na południe od Rzymu. Mieszkańcom tego regionu oficjalnie nadano status obywateli rzymskich w 188 p.n.e., co umożliwiło Cyceronowi kształcenie i robienie kariery w Rzymie, jednak na zawsze pozostawiło mu świadomość bycia Rzymianinem nieco gorszego gatunku, "z nadania", a nie "z urodzenia". Cyceron był ponadto tzw. homo novus, czyli człowiekiem nieposiadającym przodków pełniących urzędy kurulne, który jako pierwszy w rodzinie robi karierę polityczną. Określenie to było często używane pogardliwie jako synonim dorobkiewicza w gronie szlachetnie urodzonych. Uparcie jednak dążył do celu, i po pilnych studiach u prawników rzymskich i filozofów greckich rozpoczął realizację swoich ambicji politycznych.
W czasie swojej rocznej kadencji konsula w 63 p.n.e. udaremnił spisek Sergiusza Lucjusza Katyliny, rzymskiego polityka, który po utracie majątku skupił wokół siebie zubożałych nobilów i młodych arystokratów i próbował doprowadzić do przewrotu i przejąć władzę w Republice Rzymskiej. Cyceron oskarżył Katylinę czterema sławnymi mowami, zwanymi Katylinarkami, a za swoje zasługi otrzymał honorowy tytuł "Pater Patriae". Po długiej debacie Senat zdecydował o zastosowaniu kary śmierci wobec przywódców spisku, której wykonania dopilnował osobiście Cyceron. Miał wprawdzie za sobą decyzję Senatu i okoliczność stanu wyjątkowego, ponieważ jednak pozbawienie życia obywateli rzymskich bez należnego procesu było przestępstwem, żył w ciągłym strachu. I rzeczywiście, w 58 p.n.e. przeciwnik Cycerona Publiusz Klodiusz Pulcher wykorzystał to zdarzenie, aby pozbyć się go z Rzymu, forsując stosowną ustawę. Cyceron zbiegł do Grecji, jego majątek został skonfiskowany i zniszczony, a on sam popadł w depresję. Dzięki staraniom przyjaciół i żony Terencji powrócił niecałe dwa lata później, witany entuzjastycznie przez tłum, a przede wszystkim przez ukochaną córkę Tullię.
Cyceron wierzył, że nadmierne skupienie władzy zagraża Republice, i z tego powodu w 61 p.n.e. odmówił wstąpienia do związku Juliusza Cezara, Pompejusza Gnejusza i Marka Linicjusza Crassusa, później zwanego Pierwszym Triumwiratem. Kiedy jednak walka pomiędzy Pompejuszem i Cezarem nasiliła się, Cyceron był zmuszony opowiedzieć się po czyjejś stronie. Wybrał Pompejusza, roztropnie unikając również otwartego konfliktu z Cezarem. Jednak podróż do Farsalos z wojskami Pompejusza szybko pozbawiła Cycerona wiary w ich kompetencję i motywację; popadł w konflikt z przywódcami, synem Pompejusza, a nawet współ-senatorem Katonem. Po porażce Pompejusza powrócił do Rzymu, gdzie został ułaskawiony przez Cezara.
Rozczarowany despotyczną polityką Cezara, Cyceron przestał udzielać się publicznie i skoncentrował na pisaniu. Stworzył wówczas takie dzieła, jak "Brutus", "O powinnościach", "Rozprawy akademickie", "O granicach dobra i zła". Jednak po zabójstwie Cezara w idy marcowe 44 p.n.e. Cyceron stał się popularnym przywódcą w okresie niestabilności. Wynegocjował w Senacie amnestię dla zabójców Cezara w zamian za nieuznanie Cezara za tyrana, co pozbawiłoby wsparcia stronnictwo Marka Antoniusza - siostrzeńca i faktycznego wykonawcy woli Cezara. Cyceron jednak nigdy nie darzył Antoniusza sympatią i w tzw. Filipikach, wzorowanych na mowach Demostenesa z Aten, potępił działania Antoniusza, oskarżając go o despotyzm i arbitralne przejęcie spuścizny politycznej Cezara, a faworyzował Oktawiana - usynowionego przez Cezara siostrzeńca. Za te wystąpienia przyszło mu zapłacić życiem - w 43 p.n.e. Cyceron został zamordowany wraz z bratem Kwintusem w swej willi przez siepaczy Antoniusza, być może nawet mimo sprzeciwu Oktawiana.
Cyceron znany jest przede wszystkim jako autor mistrzowskich pod względem językowym mów politycznych, pism retorycznych oraz listów, których zachowało się aż 864. W epoce Odrodzenia jego pisma stały się podstawą kształtowania nowej prozy łacińskiej.
Sentencje Cycerona:
- Cedant arma togae, concedat laurea laudi. - Niech oręż ustąpi przed togą, a laur przed sławą.
- Cum tacent, clamant. - Kiedy milczą, krzyczą (ich milczenie jest wymowniejsze od mowy).
- Agere, quod agas, considerate decet. - Rozważnie wypada czynić, co czynisz.
- Historiam nescire hoc est semper puerum esse. - Nie znać historii znaczy na zawsze pozostać dzieckiem.
- In virtute sunt multi ascensus. - W cnocie jest wiele stopni.
- Liberae sunt nostrae cogitationes. - Nasze myśli są wolne.
- Nervus belli pecunia. - Pieniądz jest nerwem wojny.
- O tempora, o mores! - Co za czasy, co za obyczaje! (w jakich to strasznych czasach żyjemy)
- Si apud bibliothecam hortulum habes, nihil deerit. - Jeśli masz przy bibliotece ogródek, niczego ci nie zabraknie.
- Non aqua non igni pluribus locis utimur quam amicitia. - Ani z wody, ani z ognia nie korzystamy częściej, niż z przyjaźni.
- Nihil tam absurde dici potest, quod non dicatur ab aliquo philosophorum. - Nic tak niedorzecznego nie można powiedzieć, czego by już jakiś filozof nie powiedział.
Bibliografia:
- "Słownik historii Polski i świata" Videograf II, P. Greiner, R. Kaczmarek, K. Miroszewski, M. Paździora, kons. prof. dr hab. W. Kaczanowicz, prof. dr hab. J. Przewłocki
- "Historia Powszechna" t. 4. "Konsolidacja hellenizmu. Początki Rzymu i przemiany świata klasycznego". kons. prof. dr hab. E. Papuci–Władyka, prof. dr hab. J. Ostrowski