Klucz do çwiczeƒ Lectio I 1. cultúra, licéntia, púrpura, médicus, músculus, camélus, secrétus, públicus, metállum, aúrum, argéntum, óptimum, administrátor, auctóritas, compléxus, ímpetus, fácies. 2. abstinentÆa = abstynencja, amph$ra = amfora, Clara = Klara, bibflla = bibu∏a, charta = karta, client¬la = klientela, coll¬ga = kolega, membr®na = membrana, reliquÆae = relikwie, chorus = chór, circus = cyrk, circulus = ko∏o (por. cyrkiel), emissarÆus = emisariusz, lethargus = letarg, magister = magister, mistrz, imperÆum = imperium, documentum = dokument, triangfllum = trójkàt, consul = konsul, pax = pokój, honor = honor, zaszczyt, dict®tor = dyktator, scriptor = pisarz, praecursor = prekursor, poprzednik, meditatÆo = medytacja, migratÆo = migracja, negotiatio = negocjacja, victus = wikt, portus = port, sen®tus = senat, gustus = gust. Z powy˝szych przyk∏adów wynika, ˝e w j´zyku polskim funkcjonuje ogromna iloÊç wyrazów pochodzenia ∏aciƒskiego; wiele z nich zachowa∏o form´ oryginalnà, inne utraci∏y tylko koƒcówk´, jeszcze inne zmieni∏y ortografi´. 3. cafÅa = kawa, thea = herbata, socol®ta = czekolada, ban®na = banan, car†ta = marchew, citrum = cytryna, cas¬ta = kaseta, discus = dysk, p∏yta, discophonum = adapter, discoph†num compactum = odtwarzacz kompaktowy, autocin¬tum = samochód, helicopterum = helikopter, computatrum = komputer, proiectÆo = projekcja, gubern®tor autocin¬ti = kierowca samochodowy, transÆtus zebr‡nus = przejÊcie dla pieszych (po pasach), machÆna lavatorÆa = pralka, machÆna scriptorÆa = maszyna do pisania, machÆna mixtorÆa = mikser, machÆna cafearÆa = ekspres do kawy, lampas electrÆca = lampa elektryczna, spectacfllum pyrotechnÆcum = widowisko pirotechniczne. Lectio II 1. Cum doceo, disco. Cum doces, discis. Cum puella docet, discit. • Cum docemus, discimus. Cum docetis, discitis. Cum puellae docent, discunt. 2. (–) 3. Roga! Rogate!; Sede! Sedete!; Lege! Legite!; Audi! Audite! 4. Audio et scribo. • Cogitare debetis. • Cum scribitis, cogitate! • Roga nos! • Puellae tibi respondent. • Licet rogare. • Laborare oportet. • Audisne? 5. salutare, docere, audire (x 2), scribere, sedere, curare, sanare, amare, discere, debere, constituere, instituere. 6. mihi • tibi • nobis • nobis • mihi • tibi • vos, mihi • me • nobis, te • nos, nobis. 7. video, venio, narro • vides, gaudes, venis, salutas • sedemus, discimus, narramus • videtis, venitis, salutatis • videt, venit, sedet, discit • veniunt, sedent, legunt, scribunt, narrant • veni, sede, narra • sedete, discite, audite. Lectio III 1. Cogitas, ergo es. Paula cogitat, ergo est. Cogitamus, ergo sumus. Cogitatis, ergo estis. Paula et Cornelia cogitant, ergo sunt. 1 2. singularis pluralis Nom. historia clara historiae clarae Gen. historiae clarae historiarum clararum Dat. historiae clarae historiis claris Acc. historiam claram historias claras Abl. historia clara historiis claris Voc. historia clara! historiae clarae! Nom. patria nostra patriae nostrae Gen. patriae nostrae patriarum nostrarum Dat. patriae nostrae patriis nostris Acc. patriam nostram patrias nostras Abl. patria nostra patriis nostris Voc. patria nostra! patriae nostrae! 3. Nos puellae sumus. • Vos magistrae notae estis. • Puellae audiunt et scribunt. • Magistrae nos rogant. • Nos non tacemus, sed respondemus. • Vos quoque respondete! • Linguam Latinam discere debemus. • De lingua nostra (de linguis nostris) vobis narramus. 4. Magistra de linguis variis puellae narrat. • Puella linguas varias discit. • De clara Europae historia libenter audio. • Lingua antiqua mihi placet. • Poloniae incola sum. • Cogito, ergo sum. 5. in terra • ad terram (in terram) • de terra • in Europa • de reliquiis • ad historiam claram • ad multas linguas • de formis notis. 6. Dziewczyna uczy si´ nie dla szko∏y, lecz dla ˝ycia. • Ja ucz´ si´ nie dla ciebie, lecz dla siebie. • W szkole nie dla szko∏y, lecz dla siebie si´ uczymy. • Paula uczy mnie w szkole czytaç i pisaç. • Dziewczyna jest dla mnie nauczycielkà. • (My) powinniÊmy ch´tnie pozdrawiaç nauczycielk´. • PowinniÊcie równie˝ ch´tnie pozdrawiaç dziewczyny. • Nauczycielka opowiada nam o mieszkaƒcach Europy. • Trzeba uczyç si´ historii mieszkaƒców Europy. • W szkole wolno pytaç i nam, i wam. 7. Quid magistra narrat? • Quid puellae agunt? • Cui multa debemus? • De quo narratis? • Cuius historia nota est? Lectio IV 1. singularis pluralis Nom. populus antiquus populi antiqui Gen. populi antiqui populorum antiquorum Dat. populo antiquo populis antiquis Acc. populum antiquum populos antiquos Abl. populo antiquo populis antiquis Voc. popule antique! populi antiqui! Nom. puer laudatus pueri laudati Gen. pueri laudati puerorum laudatorum Dat. puero laudato pueris laudatis Acc. puerum laudatum pueros laudatos Abl. puero laudato pueris laudatis Voc. puer laudate! pueri laudati! 2 singularis pluralis Nom. verbum pulchrum verba pulchra Gen. verbi pulchri verborum pulchrorum Dat. verbo pulchro verbis pulchris Acc. verbum pulchrum verba pulchra Abl. verbo pulchro verbis pulchris Voc. verbum pulchrum! verba pulchra! Nom. poeta lecturus poetae lecturi Gen. poetae lecturi poetarum lecturorum Dat. poetae lecturo poetis lecturis Acc. poetam lecturum poetas lecturos Abl. poeta lecturo poetis lecturis Voc. poeta lecture! poetae lecturi! 2. pueri parvi: gen. sing., nom. pl., voc. pl. = ma∏ego ch∏opca, mali ch∏opcy • exemplo bono: dat., abl. sing. = dobremu przyk∏adowi, dobrym przyk∏adem • librum notum: acc. sing. = znanà ksià˝k´ • praeceptum novum: nom., acc., voc. sing = nowa wskazówka, nowà wskazówk´, nowa wskazówko! • incolarum Latinorum: gen. pl. = Latyƒskich mieszkaƒców • exempla pulchra: nom., acc., voc. pl. = pi´kne przyk∏ady. 3. Puer sententiam pulchram legit. • Cum tacet, clamat. Arduae primae viae sunt. • Sententiae puerorum magistris non placent. 4. de puero bono • in schola nostra • in aulam magnam • de numeris parvis • ex oppido antiquo • inter proavos claros • cum libris multis. 5. Historia naszego narodu nie jest staro˝ytna. • O naszym narodzie nasi poeci piszà pi´kne s∏owa. • Uczniowie nieleniwi ch´tnie czytajà pi´kne s∏owa poetów. • W naszych szko∏ach liczba uczniów nie jest ma∏a. • W naszej szkole uczniowie ch´tnie dyskutujà (rozmawiajà) z nauczycielami. • Ty tak˝e pami´taj pi´kne s∏owa nauczycieli! • Tyle wiesz, ile pami´tasz. 6. De quo nunc legimus? • Cui ora maritima placet? • Quid est semper ignavis? • Quis inter arma silet? 7. Meorum librorum copia magna est (numerus magnus est). • Verba poetae mihi placent. • De variis Italiae populis multa audimus. • Historia Europae nobis nota esse debet. (Europae historiam cognoscere debemus). Lectio V 1. liber pulcher: librum pulchrum = pi´knà ksià˝k´, libros pulchros = pi´kne ksià˝ki • vir doctus: virum doctum = uczonego m´˝a, viros doctos = uczonych m´˝ów • poeta noster: poetam nostrum = naszego poet´, poetas nostros = naszych poetów • dictum Latinum: dictum Latinum = ∏aciƒskie powiedzenie, dicta Latina = powiedzenia ∏aciƒskie • lingua nota: linguam notam = znany j´zyk, linguas notas = znane j´zyki • populus victus: populum victum = zwyci´˝ony lud, populos victos = zwyci´˝one ludy • magister narratu- rus: magistrum narraturum = nauczyciela majàcego opowiadaç, magistros narraturos = nauczycieli majà- cych opowiadaç. 2. dicis = mówisz – dicere; placent = podobajà si´ – placere; putat = sàdzi – putare; accipiunt = przyjmujà – accipere; scitis = wiecie – scire; occupant = zajmujà – occupare; cognosco = poznaj´ – cognoscere; propa- gate = rozpowszechniajcie – propagare; hauriunt = czerpià – haurire; manes = (po)zostajesz – manere. 3. Scio arduam primam viam esse. = Wiem, ˝e poczàtek drogi jest trudny. • Inter arma Musas silere scio. = Wiem, ˝e wÊród (szcz´ku) or´˝a Muzy milczà. • Amicum vitae medicamentum esse scio. = Wiem, ˝e przyjaciel jest lekarstwem (dla) ˝ycia. • Et arma et verba vulnerare scio. = Wiem, ˝e i or´˝ i s∏owa ranià. • Romanos Graeciam occupare scio. = Wiem, ˝e Rzymianie zajmujà Grecj´. 4. Puto te errare. Puto nos errare. Puto vos errare. 3 5. Trzymamy ksià˝ki i g∏oÊno czytamy. • W szkole spotykasz przyjació∏. • W szkole staro˝ytnej widzicie ma∏à liczb´ uczniów. • Ch´tnie czytam pi´kne sentencje z ksià˝ek poetów. • Uczniowie ch´tnie dyskutujà z nauczycielem o pi´knych sentencjach. • Nauczyciel lubi uczyç dobrych uczniów. Vides nos libros tenere et recitare. • Gaudeo te in schola amicos invenire. • Putamus vos in schola antiqua parvum discipulorum numerum videre. • Dico me sententias pulchras ex libris poetarum libenter legere. • Discipuli dicunt se cum magistro de pulchris sententiis libenter disputare. • Magister dicit se bonos discipulos docere amare. 6. Czy s∏yszycie, ˝e wszystkie narody Europy przez wieki wiele przej´∏y (przyjmujà) od Greków i Rzymian? (auditis – cunctos populos – accipere) • Nauczyciel mówi nam, ˝e Rzymianie zajmujà Grecj´ i poznajà literatur´ i nauk´ Greków. (dicit – Romanos – occupare et cognoscere) • Czytam, ˝e Rzymianie podbijajà (zwyci´˝ajà) i zajmujà ró˝ne ziemie Europy. (lego – Romanos – vincere et occupare) • Ch∏opcy wiedzà, ˝e wiele ludów Europy pokonanych przez Rzymian du˝o czerpie z nauki i literatury greckiej (Greków). (sciunt – multos populos victos – haurire) • Czy widzisz, ˝e w ró˝nych j´zykach europejskich (Europy) jest wiele s∏ów i powiedzeƒ ∏aciƒskich? (vides – multa vocabula et dicta Latina – esse) • Wiemy, ˝e (m´˝owie) uczeni i poeci polscy piszà swoje ksià˝ki po ∏acinie. (scimus – viros doctos et poetas – scribere) • Czy wiecie, ˝e (my) chcemy rozumieç nasz j´zyk? (scitis – nos – cupere) • Uczniowie mówià, ˝e (oni) chcà rozumieç swój j´zyk. (dicunt – se – cupere) 7. Puerum laborare video. • Audisne discipulos recitare (legere)? • Te multa scire puto. • Putatisne vos bonos discipulos esse? • Populum Romanum populum Italicum esse scitis. • Videsne nos scribere? • Proverbium est (dicit): „Medicus curat, natura sanat”. • Proverbium dicit medicum curare, naturam sanare. • Discipuli sciunt se bonos discipulos esse. Lectio VI 1. veniebat = przychodzi∏: 3. os. sing. imperf. – venire; faciebamus = robiliÊmy: 1. os. pl. imperf. – facere; stabunt = b´dà staç: 3. os. pl. fut. I – stare; occupabis = b´dziesz zajmowa∏: 2. os. sing. fut. I – occupare; regit = króluje, rzàdzi: 3. os. sing. praes. – regÅre; hauriunt = czerpià: 3. os. pl. praes. – haurire; intelleges = b´dziesz rozumia∏: 2. os. sing. fut. I – intellegÅre; accipiebatis = przyjmowaliÊcie: 2. os. pl. imperf. – accipere; subigitis = podbijacie: 2. os. pl. praes. – subigÅre; manete = zostaƒcie: 2. os. pl. imperativus prae- sentis – manere. 2. navigamus (˝eglujemy), navigabamus (˝eglowaliÊmy), navigabimus (b´dziemy ˝eglowaç); delet (niszczy), delebat (niszczy∏), delebit (b´dzie niszczy∏); defendis (bronisz), defendebas (broni∏eÊ), defendes (b´dziesz broni∏); traho (ciàgn´), trahebam (ciàgnà∏em), traham (b´d´ ciàgnà∏); caditis (padacie), cadebatis (padaliÊcie), cadetis (b´dziecie padaç). 3. Discipulus intrabat. = Uczeƒ wchodzi∏. • Puella dormiebat. = Dziewczyna spa∏a. • Puer librum legebat. = Ch∏opiec czyta∏ ksià˝k´. • Viri tacebant. = M´˝czyêni milczeli. • Navigium ascendebamus. = WchodziliÊmy na okr´t. • Fabulam audiebas. = S∏ucha∏eÊ bajki. • Te monebam. = Upomina∏em ci´. • Interrogabam. = Pyta∏em. • Laeti eramus. = ByliÊmy weseli. • Vos non interrogabamus. = Nie pytaliÊmy was. 4. Fabulae nos non delectabunt. = Bajki nie b´dà nas zachwycaç. • Quid agetis? = Co b´dziecie robiç? • Ego laborabo. = Ja b´d´ pracowaç. • Ubi eritis? = Gdzie b´dziecie? • Unde venietis? = Skàd przyjdziecie? • Licebit tibi venire. = B´dzie ci wolno przyjÊç. • Tacere oportebit. = Trzeba b´dzie milczeç. • Inter arma Musae silebunt. = WÊród (szcz´ku) or´˝a Muzy b´dà milczeç (zamilknà). • Historia mihi placebit. = Historia b´dzie mi si´ podoba∏a. 5. ZawiÊç jest cieniem chwa∏y (erat, erit). • S∏owa ulatujà, pisma pozostajà (volabant, volabunt; manebant, manebunt). • Nie dla szko∏y, lecz dla ˝ycia uczymy si´ (discebamus, discemus). • Du˝o wiedzà, którzy du˝o czytajà (sciebant, scient; legebant, legent). 6. Quis est nobis vitae medicamentum? – Noster amicus. • Quid nobis est noster amicus? – Medicamentum vitae. • Cuius medicamentum nobis est noster amicus? – Vitae. • Cui amicus est vitae medicamentum? – Nobis. • Estne amicus vitae medicamentum? – Est. tu masz odp na lekcje zporta latina
