De bello gallico

Pomoc w tłumaczeniu z łaciny na język polski.
Kriton
Peregrinus
Posty: 6
Rejestracja: sob 28 cze 2008, 23:12
Lokalizacja: Warszawa

De bello gallico

Post autor: Kriton »

Będę wdzięczny za pomoc w sprawdzeniu mojego tłumaczenia i odpowiedzi na moje pytania. Oto pierwsza część - wieczorem postaram się dokleić część drugą.

De bello gallico, liber sextus, 14

1. Druides a bello abesse consuerunt neque tributa una cum reliquis pendunt, militae vocationem omniumque rerum habent immunitatem.

Druidzi mieli zwyczaj być nieobecnymi na wojnie, jak również nie płacą razem z innymi podatków, są zwolnieni od służby wojskowej i od wszystkich innych rzeczy.

- rozumiem, ze pierwsze zdanie jest w perfectum (consuerunt=consueverunt)
- czy słówko una pełni jakąś specjalną funkcję?

2. Tantis excitati praemiis et sua sponte multi in disciplinam conveniunt et a parentibus propinquisque mittuntur.

Wielu zachęconych takimi korzyściami i z własnej woli przybywa na nauki jak również są (oni) wysyłani przez rodziców oraz bliskich.

- czy excitati jest to participium perfecti passivi w 1. os. l. mn.?

3. Magnum ibi numerum versuum ediscere dicuntur.

Mówi się, że uczą się tam (na pamięć) wielkiej liczby wersów.

4. Itque annos non nulli XX in disciplina permanent.

W ten sposób pozostają na nauce 20 lat.

- jak jest właściwie tutaj funkcja non nulli? Czy nulli to dativus od nihil (nulli rei)?

5. Neque fas esse existimant ea litteris mandare, cum in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis litteris utantur.

Oceniają, że zapisywanie ich wiedzy jest niedozwolone (przez bogów), kiedy w pozostałych rzeczach, w publicznych i prywatnych rachunkach, używają greckich liter.

- dalczego jako przeczenia używa się tutaj neque?
- jakie znaczenia należałoby przyjąc dla fere?
Awatar użytkownika
mjs
Quaestor
Posty: 221
Rejestracja: śr 21 maja 2008, 00:57
Lokalizacja: terra Gothorum

Re: De bello gallico

Post autor: mjs »

Ad 1.
Una (przysłówek pochodzący od unus, -a, -um) = razem, jednocześnie, wspólnie, czyli una cum reliquis = "razem z pozostałymi".
Tak, pierwsze zdanie jest w perfectum ("v" w temacie perfecti często wypada w praktyce, razem z poprzedzającą je lub następującą po nim samogłoską); można by chyba napisać to zdanie również tak: "przywykli do nieobecności na wojnie".

Ad 2.
Tak.

Ad 3.
OK.

Ad 4.
Nullus = żaden, nulli (rodzaj męski w 1. os. lmn.) = żadni, non nulli = niektórzy, nulli non = wszyscy (Samolewicz, s. 209).
Zatem:
"... niektórzy pozostają..."

Ad 5.
Neque = et non (= i nie). Dano je tu na początku zdania zamiast zwykłego non pewnie po to, by lepiej połączyć to zdanie ze zdaniem poprzednim (jeśli tu błądzę - poprawcie mnie!). Można by się zastanawiać, czy to neque zaprzecza słówko fas (tak rozumowałeś w swoim tłumaczeniu), czy też czasownik existimant. Otóż Samolewicz twierdzi, że - gdyby zaprzeczony miał być czasownik nadrzędny wobec konstrukcji a.c.i. - zmieniono by sam czasownik na np. negant. Prawidłowa jest zatem Twoja interpretacja.

Zdanie podrzędne z cum tłumaczyłbym tu jako zdanie przyzwolone "chociaż" (zamiast Twojego "kiedy").

Fere trzeba tu chyba interpretować jako przysłówek o znaczeniu "w większości wypadków, niemal zawsze, na ogół, przeważnie" (Korpanty).
et eunt homines mirari alta montium, et ingentes fluctus maris, et latissimos lapsus fluminum, et Oceani ambitum, et gyros siderum, et relinquunt se ipsos, nec mirantur (S. Augustini Confessiones)
Kriton
Peregrinus
Posty: 6
Rejestracja: sob 28 cze 2008, 23:12
Lokalizacja: Warszawa

Post autor: Kriton »

Po pierwsze bardzo dziękuję za tak szybką odpowiedź - teraz powyższy tekst wydaje mi się już przejrzysty. Trudniej było z druga częścią. Oto moje zmagania:

6. Id mihi duabus de causis instituisse videntur, quod neque in vulgum disciplinam efferi velint neque eos, qui descunt, litteris confisos minus memoriae studere; quod fere plerisque accidit, ut praesidio litterarum diligentiam in perdiscendo ac memoriam remittant.

Tu miałem dużo kłopotów, sporo zgadywałem:
Wydaje mi się, że ustanowiono to z dwóch powodów: ponieważ nie chcieli, aby została rozgłoszona ogółowi (ich) nauka i ci, którzy uczą się ufając pismu mniej wspierają pamięć; i ponieważ przeważnie zdaża się, ut praesidio litterarum diligentiam in perdiscendo jak również osłabiają pamięć.

- nie mogę rozszyfrować ut praesidio litterarum diligentiam in perdiscendo, mimo że wydaje mi się, że znam znaczenia pojedynczych słów
- tu też chyba za dużo zgadywałem: litteris confisos minus memoriae studere

7. In primis hoc volunt persuadere, non interire animas, sed ab aliis post mortem transire ad alios atque hoc maxime ad virtutem excitari putant, metu mortis neglecto.

Najważniejszą rzeczą, kmtórą chcą wpoić jest, że dusze nie umierają, ale od jednego do drugiego po śmierci przechodzą [dusze] i uważają, że rozbudza to najwyższą odwagę ponieważ lekceważą strach przed śmiercią.

- rozmumiem, że metu neglecto, to ablativus absolutus?

8. Multa praeterea de sideribus atque eorum motu, de mundi ac terrarum magnitudine, de rerum natura, de deorum immortalium vi ac potestate disputant et iuventuti tradunt.

Nadto prowadzą liczne rozważania nad niebiosami, jak również ich ruchem, nad światem jak i nad wielkościami Ziemii, nad naturą rzeczy nad nieśmiertelnością bogów jak i ich mocami i przekazują (to) młodym.

- czy dobrze tłumaczę immortalium jako nieśmiertelność? – trochę zgaduję, co to ma znaczyćten fragment; gubię w tłumaczeniu vi (rozumiem, że jest to ablativus od vis, ale mi się to nie składa)

Jutro wieczorem pozwolę sobie wrzucić jeszcze trzy zdania, na które teraz już nie mam sił.
Awatar użytkownika
mjs
Quaestor
Posty: 221
Rejestracja: śr 21 maja 2008, 00:57
Lokalizacja: terra Gothorum

Post autor: mjs »

Ad 6.
Id mihi duabus de causis instituisse videntur (...)
Wydaje mi się, że ustanowili to z dwóch powodów,
[Sens ten sam, co u Ciebie, ale zauważ, że videntur jest w l. mn., a infinitivus stoi w stronie czynnej, czyli podmiotem domyślnym konstrukcji nom. c. inf. będą tu druidzi, o których mowa wcześniej.]
(...) quod neque in vulgum disciplinam efferi velint neque eos, qui descunt, litteris confisos minus memoriae studere (...)
ponieważ nie chcieli ani, by (ich) nauka została rozgłoszona pospólstwu, ani by ci, którzy zdobywają wiedzę (uczą się), zaufawszy literom, nie przykładali się mniej do zapamiętywania;
[A. W zdaniu z quod jest tu coniunctivus (velint), który - jak mi się wydaje - można uzasadnić na dwa sposoby: 1) Cezar prezentuje motywację druidów (myśl obca) albo 2) zdanie to zależy od infinitiwu (instituisse: ustanowili, ponieważ...), a wtedy zamiast ind. może (musi?) być con. (tzw. assimilatio modi).
B. Literówka: descunt zamiast discunt. A może to jakaś forma oboczna, której Cezar użył?
C. Eos...studere to a.c.i. - słowem rządzącym jest tu velint.
D. Confisos to part. perf. pass. od czas. confido 3 confisus sum, który należy do verba semideponentia, dlatego confisus ma tu znaczenie czynne: "zaufawszy" (mimo że jest to part. perf. passivi co do formy).]
(...) quod fere plerisque accidit, ut praesidio litterarum diligentiam in perdiscendo ac memoriam remittant.
ponieważ przeważnie (fere) zdarza się większości (plerisque - od: plerusque, pleraque, plerumque), że za sprawą pomocy liter (pomocy, jaką dają litery) tracą (rozluźniają, porzucają) skrupulatność w uczeniu się i zapamiętywanie (pamięć).
[A. Zauważ, że teraz zdanie z quod ma indicativus (accidit) - mamy tu bowiem myśl autora.
B. Zdanie z ut to zdanie podmiotowe, jego orzeczeniem jest remittant.
C. Praesidio litterarum - wygląda to na ablativus causae (przyczyny), tłumaczę więc: "za sprawą pomocy, jaką dają litery; za sprawą pomocy liter".
D. Perdiscendo to gerundium w ablatiwie.]

Ad 7.
(...) hoc maxime ad virtutem excitari putant, metu mortis neglecto.
uważają, że pobudza się (excitari to inf. pass. - tłumaczę to bezosobowo) tym (tj. nauką o duszach; hoc to ablativus) w najwyższym stopniu (maxime - przysłówek) do odwagi, jako że (gdy, ponieważ) zlekceważyło się strach przed śmiercią (gdyż strach przed śmiercią został zlekceważony)
[Tak, metu neglecto to ablativus absolutu.
Twój przekład jest tu w sumie w porządku, ale chciałem lepiej naświetlić gramatykę.]

Ad 8.
(...) de deorum immortalium vi ac potestate (...)
o sile i potędze bogów nieśmiertelnych (rozprawiają), nad siłą i potegą bogów nieśmiertelnych (prowadzą rozważania)
[dei immortales - bogowie nieśmiertelni, deorum immortalium vis - siła (moc) bogów nieśmiertelnych, de vi - o sile]
et eunt homines mirari alta montium, et ingentes fluctus maris, et latissimos lapsus fluminum, et Oceani ambitum, et gyros siderum, et relinquunt se ipsos, nec mirantur (S. Augustini Confessiones)
Kriton
Peregrinus
Posty: 6
Rejestracja: sob 28 cze 2008, 23:12
Lokalizacja: Warszawa

Post autor: Kriton »

Bardzo dziękuję za wyczerpującą odpowiedź. Mam jeszcze takie trzy zdania z rozdziału wcześniejszego. Przy okazji mam pytanie - czy nie uważacie, że ten tekst, z którym się zmagałem 3 dni (a może i więcej) jest za trudny jako zaliczenie pierwszego roku nauki łaciny (2x1,5h/tydzień)?

De bello gallico, Liber sextus, koniec rozdziału 12

1. Hi certo anni tempore in finibus Carnutum, quae regio totius Galiae media habetur, considunt in loco consecrato.

Nie wiem za bardzo jak przetłumaczyć początek: hi anni – te lata, te ostatnie lata, teraźniejsze lata; certo tempore – pewny czas, ustalony czas; in finibus Carnatum – w kraju Carnatum/Karnatów/ludu Karnatów
quae regio totius Galiae media habetur - (lud Karnatów) który jest w posiadaniu regionu całej Galii środkowej
considunt in loco consecrato – zasiadają w miejscu poświęconym/zajmują miejsce poświęcone (oni – w domyśle druidzi)
2. Huc omnes undique, qui controversias habent, conveniunt eorumque decretis iudiciisque parent.
omnes undique - ? – czy undique ma coś wspólnego z unde + que
qui controversias habent – którzy mają spory
huc conveniunt - przybywają tutaj
eorumque decretis iudiciisque parent - i poddają się ich rozkazom i decyzjom
3. Disciplina in Britannia reperta atque inde in Galliam translata esse existimatur, et nunc, qui diligentius eam rem cognoscere volunt, plerumque illo discendi causa proficiscuntur.

disciplina in Britannia reperta - odkrywszy naukę w Brytanii
atque inde in Galliam translata – i przekazawszy (naukę) do Galii
existimatur – sądzi się
et nunc – i w chwili obecnej
qui diligentius eam rem cognoscere volunt – ci którzy chcą poznać tę umiłowaną rzecz; diligentius – czy to jest jakaś nietypowa forma od part. praes. act od diligo, ere?
Nie wiem jak to złożyć:
plerumque proficiscuntur – większość udaje się
illo causa – temten powód (w abl.)
discendi – part. fut. pass. – (albo gen. sing. albo nom. plur.)
Awatar użytkownika
mjs
Quaestor
Posty: 221
Rejestracja: śr 21 maja 2008, 00:57
Lokalizacja: terra Gothorum

Post autor: mjs »

Ad 1.

hi - ci, oni
anni tempus - pora roku
certo anni tempore - w pewnej porze roku (abl. temporis)
regio totius Galliae media - rejon środkowy całej Galii
quae regio totius Galiae media habetur - który to rejon (quae regio) ma się (uważa się) za środkowy [rejon] całej Galii; który to rejon uważa się za środek całej Galii
ew.: - który (kraj, który - fines, quae: po łacinie jest tu l.mn.) uważa się za środkowy rejon całej Galii
por. habeo eum amicum - mam (uważam) go za przyjaciela (a.c.i.)
is amicus habetur - ma się (uważa się) go za przyjaciela (n.c.i.)

Ad 2.

undique = zewsząd
myślę, że to rzeczywiście pochodzi od unde? = skąd?, bo por. np. quis? = kto? ----> quisque = każdy
reszta OK

Ad 3.

disciplina in Britannia reperta [esse] atque inde in Galliam translata esse existimatur
masz tu konstrukcję n.c.i. (a nie ablativus absolutus!) z dwoma infinitiwami perfecti pass. (reperta esse, translata esse): "sądzi się (existimatur), że nauka [ta] została odkryta w Brytanii i stamtąd przeniesiona (przekazana) do Galii"

diligentius jest przysłówkiem w stopniu wyższym od przymiotnika diligens, diligentis (part. praes. act. od diligo wygląda tak samo) i znaczy "pilniej, staranniej";
"tę umiłowaną rzecz" wyglądałoby tak: dilectam eam rem

illo jest tu przysłówkiem i znaczy "tam, do tego miejsca" (tj. do Brytanii); gdyby nawet był to abl. od ille, illa, illum, to byłby to abl. rodzaju męskiego lub nijakiego, causa zaś jest femininum, więc illo nie łączy się z causa

i kolejny przysłówek...:) causa (etymologicznie chyba abl. rzeczownika causa - ale to tak na chłopski rozum i nie należy w to wierzyć) łączy sięz genetiwem gerundium lub gerundivum i wyraża cel: discendi causa = w celu uczenia się, w celu pobierania nauki
discendi to genetivus gerundii, a nie part. perf. pass. (gerundivum), bo stoi osobno, nie określa żadnego rzeczownika

plerumque nie można użyć jako "większość" z orzeczeniem w l. mn. (proficiscuntur), oznacza więc ono tu - a jakże :) - przysłówkowe "przeważnie, zazwyczaj, często, po większej części)
całość tej części: "ci, którzy pilniej chcą poznać tę rzecz, udają się zazwyczaj tam w celu uczenia się"



Tekst faktycznie dość złożony, ale może jako praca domowa nie jest aż tak straszny. Szczególnie, że składnia nie jest aż tak skomplikowana: a.c.i., n.c.i., zdania z ut i cum. Trzeba za to wertować słownik i to dość porządnie. ;) Powodzenia z zaliczeniem lektoratu!
et eunt homines mirari alta montium, et ingentes fluctus maris, et latissimos lapsus fluminum, et Oceani ambitum, et gyros siderum, et relinquunt se ipsos, nec mirantur (S. Augustini Confessiones)
Kriton
Peregrinus
Posty: 6
Rejestracja: sob 28 cze 2008, 23:12
Lokalizacja: Warszawa

Post autor: Kriton »

Bardzo, bardzo dziękuję. Rzeczywiście kilka strasznie głupich błędów popełniłem. Łacina wymaga dużej uwagi.
Muszę jednak przyznać, że jest to pasjonujące. W przyszłym roku mam drugi rok łaciny, ale może zapiszę się też na translatorium - to powinno zmusić mnie do bardziej systematycznej pracy.
Jeszcze raz wielkie dzięki.
ODPOWIEDZ