Lucri bonus est odor ex re qualibet. - Przyjemny jest zapach bogactwa, skądkolwiek by się rozchodził (Juwenalis) | Więcej
Liczebnik - Numerale

Liczebnik (Numerale) to część mowy opisująca liczbę, kolejność lub powtarzalność. Ze względu na funkcję liczebniki łacińskie można podzielić na trzy grupy:

  • główne - odpowiadające na pytanie quot? ile? unus jeden
  • porządkowe - odpowiadające na pytanie quotus? który? primus pierwszy
  • wielokrotne - odpowiadające na pytanie quoteni? ile razy? singuli jednokrotnie

ARzGłównePorządkoweWielokrotnePrzysłówek
1I unus, una, unum primus, 3 singuli, -ae, -a semel
2II duo, duae, duo secundus, 3
alter, -era, -erum
bini, -a, -e bis
3IIItres, tria tertius, 3 terni (trini), -ae, -a ter
4IV quattuor quartus, 3 quaterni, -ae, -a quater
5V quinque quintus, 3 quini, -ae, -a quinquie(n)s
6VI sex sextus, 3 seni, -ae, -a sexiens
7VIIseptem septimus, 3 septeni, -ae, -a septiens
8VIIIocto octavus, 3 octoni, -ae, -a octiens
9IX novem nonus, 3 noveni, -ae, -a noviens
10X decem decimus, 3 deni, -ae, -a deciens
11XIundecim undecimus, 3 undeni, -ae, -a undeciens
12XIIduodecim duodecimus, 3 dodeni, -ae, -a duodeciens
13XIIItredecim tertius decimus terni deni terdeciens
14XIVquattuordecim quartus decimus quaterni deni quaterdeciens
15XVquindecim quintus decimus quini deni quindeciens
16XVIsedecim sextus decimus sedeni deni sedeciens
17XVIIseptendecim septimus decimus septeni deni septiens deciens
18XVIIIduodeviginti duodevice(n)simus, 3 duodeviceni, -ae, -a duodeviciens
19XIXundeviginti undevicensimus, 3 undeviceni, -ae, -a undeviciens
20XXviginti vicensimus, 3 viceni, -ae, -a viciens
21XXIunus et viginti unus et vicensimus vicení singuli semel et viciens
30XXXtriginta tricensimus, 3 triceni, -ae, -a triciens
40XLquadraginta quadragensimus, 3 quadrageni, -ae, -a quadragiens
50Lquinquaginta quinquagensimus, 3 quinquageni, -ae, -a quinquagiens
60LXsexaginta sexagensimus, 3 sexageni, -ae, -a sexagiens
70LXXseptuaginta septuagensimus, 3 septuageni, -ae, -a septuagiens
80LXXXoctoginta octogensimus, 3 octogeni, -ae, -a octogiens
90XCnonaginta nonagensimus, 3 nonageni, -ae, -a nonagiens
100Ccentum centensimus, 3 centeni, -ae, -a centiens
200CCducenti, -ae, -a ducentensimus, 3 duceni, -ae, -a ducentiens
300CCCtrecenti, -ae, -a trecentensimus, 3 treceni, -ae, -a trecentiens
400CCCCquadringenti, -ae, -a quadringentensimus, 3 quadringeni, -ae, -a quadringentiens
500Dquingenti, -ae, -a quingentensimus, 3 quingeni, -ae, -a quingentiens
600DCsescenti, -ae, -a sescentensimus, 3 sesceni, -ae, -a sescentiens
700DCCseptingenti, -ae, -a septingentensimus, 3 septingeni, -ae, -a septingentiens
800DCCCoctingenti, -ae, -a octingentensimus, 3 octingeni, -ae, -a octingentiens
900DCCCCnongenti, -ae, -a nongentensimus, 3 nongeni, -ae, -a nongentiens
1000Mmille millensimus, 3 singula milia milliens
2000MMduo milia bis millensimus, 3 bina milia bis milliens

Liczebniki główne od 4 do 100 nie odmieniają się, a pozostałe odmieniają się jak przymiotniki pierwszej i drugiej deklinacji w liczbie mnogiej. Mille (tysiąc) w liczbie pojedynczej jest nieodmienne, zaś w liczbie mnogiej milia jest rzeczownikiem rodzaju nijakiego, odmieniającym się tak jak tria.

Liczebniki porządkowe odmieniają się jak zwykłe przymiotniki pierwszej i drugiej deklinacji. W końcówce -ensimus można pominąć "n", podobnie jak przy tworzeniu przysłówków z końcówką -iens. Liczebników porządkowych używa się przy podawaniu roku w dacie:

anno post Christum nato centensimo - 100 r. n.e.

Liczebniki wielokrotne odmieniają się jak przymiotniki pierwszej i drugiej deklinacji w liczbie mnogiej. Liczebniki wielokrotne:

  • oznaczają, że liczba należy do każdej z kilku osób lub rzeczy:
    Omnibus avibus duae sunt alae. - Wszystkie ptaki mają dwa skrzydła.
    pueri denum annorum - dziesięcioletni chłopcy (mający po dziesięć lat)
  • wyrażają mnożenie:
    bis bina - dwa (razy) dwa
  • wyrażają liczność rzeczowników nie posiadających liczby pojedynczej:
    una castra - jeden obóz, ale: bina castra - dwa obozy
    binae litterae - dwa listy, ale: duae litterae - dwie litery
  • w poezji mogą wystąpić w miejscu liczebników głównych

W liczebnikach od 13 do 19 cyfrę dołącza się do liczby dziesiątek bez łącznika et. W liczebnikach od 21 do 99 albo najpierw występuje liczba dziesiątek, a po niej cyfra jedności (bez łącznika et), albo najpierw pojawia się cyfra jedności, a następnie łącznik et i liczba dziesiątek. Od 101 w górę zwykle na początku występuje większa liczba.

Przysłówki liczebne nie odmieniają się.

Odmiana liczebników unus, duo, tres i milia:

unusduotresmilia
mfnmfnm, fnn
Nom.unusunaunumduoduaeduotrestriamilia
Gen.uniusuniusuniusduorum, duumduarumduorumtriumtriummilium
Dat.uniuniuniduobusduabusduobustribustribusmilibus
Acc.unumunamunumduosduasduotrestriamilia
Abl.unounaunoduobusduabusduobustribustribusmilibus

Dodając do liczebników cząstkę -plex lub -plus o znaczeniu "-krotny", można tworzyć przymiotniki:

simplex, simplicis / simplus, 3 - pojedynczy, prosty
duplex, duplicis / duplus, 3 - dwukrotny, podwójny
triplex, triplicis / triplus, 3 - trzykrotny, potrójny
quadruplex, quadruplicis / quadruplus, 3 - czterokrotny, poczwórny

Formy zakończone na -plex odmieniają się jak przymiotniki trzeciej deklinacji o formie wspólnej dla trzech rodzajów.