Podobnie, jak czasownik, rzeczownik ma kilka form, których znajomość jest niezbędna, aby go właściwie stosować. W słownikach podaje się zazwyczaj mianownik oraz dopełniacz liczby pojedynczej (często tylko jego końcówkę):
comoedia, -ae f komedia
Właśnie po tej końcówce można stwierdzić, do której deklinacji należy rzeczownik, czyli jak należy go odmieniać. Rozróżnia się pięć deklinacji:
| Dekl. | Należą do niej rzeczowniki... | Przykład |
| I | rodz. żeńskiego i męskiego zakończone w mianowniku l. poj. na -a, a w dopełniaczu na -ae | rosa, -ae f róża nauta, -ae m żeglarz |
| II | rodz. męskiego zakończone w mianowniku l. poj. na -us i -er i rodz. nijakiego zakończone na -um; dopełniacz kończy się na -i | dominus, -i m pan puer, -i m chłopiec verbum, -i n słowo |
| III | wszystkich rodzajów, o różnych zakończeniach mianownika l.poj., zakończone w dopełniaczu l. poj. na -is | leo, -onis m lew lex, legis f prawo nomen, -inis - imię |
| IV | rodz. męskiego i żeńskiego zakończone w mianowniku l. poj. na -us i rodz. nijakiego zakończone na -u; dopełniacz kończy się na -us | gradus, -us m krok manus, -us f ręka cornu, -us n róg |
| V | rodz. żeńskiego zakończone w mianowniku l. poj. na -es, a w dopełniaczu na -ei | res, rei f rzecz facies, -ei f twarz |
Zobacz także: Deklinacja ze schematami końcówek.
Gramatyka łacińskiego rzeczownika jest zbliżona do polskiej: rzeczownik odmienia się przez przypadki (casus) i liczby (numeri) oraz posiada rodzaj (genus).
Rodzaj (Genus)
W łacinie wyróżnia się trzy rodzaje gramatyczne (genera): męski - masculinum (m), żeński - femininum (f) oraz nijaki - neutrum (n). Rodzaj rzeczownika może być naturalny, tzn. zgodny z płcią osoby lub zwierzęcia, które oznacza, lub gramatyczny, tzn. zgodny z końcówką gramatyczną. Rzeczowniki oznaczające mężczyzn są rodzaju męskiego, zaś oznaczające kobiety - rodzaju żeńskiego (kursywą zaznaczono skrót od łacińskiej nazwy rodzaju):
frater m - brat
pater m - ojciec
femina f - kobieta
soror f - siostra
Rzeczowniki oznaczające osoby można podzielić na dwie grupy:
- nomina communia - posiadające jedną formę dla obu rodzajów, np. acola - sąsiad/sąsiadka, cives - obywatel/obywatelka
- nomina mobilia - posiadające odmienną formę dla rodzaju męskiego i żeńskiego, np. filius - syn, filia - córka
Z reguły nazwy wiatrów i rzek są rodzaju męskiego (Sequana m - Sekwana), zaś nazwy drzew - rodzaju żeńskiego (laurus f - drzewo laurowe). Rzeczowniki oznaczające zwierzęta mają zwykle jedną formę dla samców i samic, np. aquila f - orzeł, vulpes f - lis. W takich przypadkach płeć rozróżnia się na podstawie towarzyszących im przymiotników masculinus i femininus:
vulpes masculina - lis
vulpes feminina - lisica
Warto zwrócić uwagę na formę przymiotnika masculinus - masculina, który przystosowuje się do rodzaju żeńskiego rzeczownika, choć w rzeczywistości oznacza przynależność do rodzaju męskiego. Nieliczna grupa rzeczowników oznaczających zwierzęta posiada zarówno formę męską, jak i żeńską:
gallus - kogut, gallina - kura
asinus - osioł, asina - oślica
Przypadek (Casus)
W łacinie wyróżniało się siedem przypadków (casus):
| Nazwa | Pytanie | Funkcja podstawowa | |
| 1. | Nominativus (Nom.) | quis? quid? | przypadek orzeczenia oraz orzecznika w orzeczeniu imiennym (być ... - ... esse) |
| 2. | Genetivus (Gen.) | cuius? | przypadek wskazujący na przynależność lub pochodzenie |
| 3. | Dativus (Dat.) | cui? | przypadek dopełnienia dalszego |
| 4. | Accusativus (Acc.) | quem? quid? | przypadek dopełnienia bliższego |
| 5. | Ablativus (Abl.) | quo? | przypadek wyrażający przyczynę, sposób, czas lub inne okoliczności |
| 6. | Locativus (Loc.) | quo? | przypadek wskazujący miejsce zdarzenia; tą funkcję przejął prawie całkowicie Ablativus |
| 7. | Vocativus (Voc.) | przypadek adresata, do którego zwraca się podmiot |
Liczba (Numerus)
W łacinie klasycznej wyróżnia się dwie liczby (numeri): liczbę pojedynczą - singularis (sing.) oraz liczbę mnogą - pluralis (plur.). Dawniej (podobnie, jak w staropolszczyźnie) istniała jeszcze liczba podwójna - dualis, która uległa zanikowi.
Generalnie rzeczowniki odmieniają się przez liczby, tzn. występują zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej. Istnieje jednak pewna grupa rzeczowników posiadająca wyłącznie liczbę pojedynczą (singularia tantum), oraz grupa rzeczowników występująca wyłącznie w liczbie mnogiej (pluralia tantum).
- Singularia tantum:
aurum, -i n - złoto
fides, -ei f - wiara
iustitia, -ae f - sprawiedliwość
plumbum, -i n - ołów
sapientia, -ae f - mądrość
vestis, -is f - ubranie
vulgus, -i n - lud - Pluralia tantum:
arma, -orum n - armia
castra, -orum, n - obóz
divitiae, -arum f - bogactwo
fides, -ium f - struny
liberi, -orum m - dzieci
majores, -um m - przodkowie
moenia, -ium n - mury miejskie
nuptiae, -arum f - ślub