Przymiotnik (Adiectivum) zawsze opisuje rzeczownik, z którym zgadza się pod względem przypadku, liczby i rodzaju. Warto o tym pamiętać, ponieważ w łacinie przymiotnik niekoniecznie występuje obok rzeczownika, który określa. Przymiotnik odmienia się według określonej deklinacji; może się także stopniować.
Łaciński przymiotnik może posiadać jedno, dwa lub trzy zakończenia rodzajowe. Jedno zakończenie (-s lub -x) oznacza, że mianownik l. poj. jest jednakowy dla rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego. Te przymiotniki należą do przymiotników III deklinacji. Słownik podaje ich mianownik i dopełniacz l. poj. (jego końcówkę):
ingens, -entis - ogromny, ogromna, ogromne
sapiens, -entis - mądry, mądra, mądre
Dwa zakończenia rodzajowe (-is, -e) oznaczają, że mianownik l. poj. rodzaju męskiego i żeńskiego jest jednakowy i kończy się na -is, a nijakiego na -e. Te przymiotniki również należą do przymiotników III deklinacji. Słownik podaje oba zakończenia (końcówkę drugiego zakończenia) lub liczbę 2:
militaris, -e - wojskowy (militaris - wojskowy, wojskowa; militare - wojskowe)
nobilis, -e - szlachetny (nobilis - szlachetny, szlachetna; nobile - szlachetne)
Występują dwa typy trzech zakończeń rodzajowych:
- -us/-er, -a, -um - są to przymiotniki I i II deklinacji. Słownik podaje wszystkie trzy zakończenia (ich końcówki) lub liczbę 3:
bonus, 3 - dobry, dobra, dobre
liber, -era, -erum - wolny, wolna, wolne
pulcher, -chra, -chrum - piękny, piękna, piękne - -er, - is, -e - należą do przymiotników III deklinacji. Słownik podaje wszystkie trzy zakończenia (ich końcówki):
acer, acris, acre - ostry, ostra, ostre
celeber, -bris, -e - wolny, wolna, wolne
volucer, -cris, -cre - latający, latająca, latające
Przymiotniki I i II deklinacji
Są to przymiotniki o trzech zakończeniach rodzajowych: -us/-er, -a, -um. Formy męskie i nijakie (-us/-er, -um) odmieniają się według drugiej deklinacji, a formy żeńskie (-a) - według pierwszej deklinacji. Przymiotniki zakończone na -er są dwojakiego typu: jeśli samogłoska "e" należy do tematu, występuje we wszystkich przypadkach, w przeciwnym razie pozostaje tylko w mianowniku i wołaczu liczby pojedynczej. [ pokaż odmianę ]Wyjątki: przymiotniki zakończone na -fer i -ger zachowują samogłoskę "e" we wszystkich formach: armiger, armigera, armigerum - noszący/a/e broń, signifer, signifera, signiferum - noszący/a/e sztandar. Przymiotnik dexter, dextra, dextrum - prawy/a/e posiada dodatkowe formy z "e": dexter, dextera, dexterum. Przymiotnik satur, satura, saturum - nasycony/a/e utracił końcówkę -us w mianowniku l. poj. rodzaju męskiego.
Przymiotniki III deklinacji
Przymiotniki III deklinacji mogą mieć jedno, dwa lub trzy zakończenia rodzajowe:
- -s (-x) wspólne dla wszystkich trzech rodzajów
- -is, -e wspólne dla rodz. męskiego i żeńskiego, osobne dla nijakiego
- -er, -is, -e osobne dla każdego rodzaju
Przymiotniki III deklinacji odmieniają się według typu samogłoskowego trzeciej deklinacji. [ pokaż odmianę ]
Stopniowanie
Większość przymiotników podlega stopniowaniu. Podobnie, jak innych językach, w łacinie wyróżnia się trzy stopnie:
- stopień równy (Gradus positivus)
- stopień wyższy (Gradus comparativus)
- stopień najwyższy (Gradus superlativus)
Stopień równy (Gradus positivus) wyraża fakt posiadania danej cechy przez obiekt lub osobę, bez porównywania do innych obiektów lub osób (np. szybki, miły). Stopień równy reprezentuje podstawowa forma przymiotnika podawana w słownikach.
facilis, -e - łatwy/a, łatwe
felix, -icis - szczęśliwy/a/e
Przymiotniki w stopniu równym odmieniają się tak, jak to opisano powyżej (przymiotniki I i II deklinacji oraz przymiotniki III deklinacji).
Stopień wyższy (Gradus comparativus) wyraża posiadanie większego natężenia cechy w porównaniu z innymi obiektami (np. szybszy, milszy). Tworzy się go przez dodanie przyrostka -ior do tematu form męskich i żeńskich oraz -ius do tematu form nijakich. Temat znajduje się odrzucając końcówkę -i lub -is w dopełniaczu l. poj. rodzaju męskiego.
| Stopień równy | Temat | Stopień wyższy | |
| m, f | n | ||
| acer, -is, -e ostry/a/e | acr- | acrior ostrzejszy/a | acrius ostrzejsze |
| facilis, -e łatwy/a/e | facil- | facilior łatwiejszy/a | facilius łatwiejsze |
| felix, -icis szczęśliwy/a/e | felic- | felicior szczęśliwszy/a | felicius szczęśliwsze |
Przymiotniki w stopniu wyższym odmieniają się według typu spółgłoskowego trzeciej deklinacji.
Stopień najwyższy (Gradus superlativus) wyraża posiadanie największego natężenia cechy w porównaniu z innymi obiektami (np. najszybszy, najmilszy). Stopień najwyższy tworzy się w następujący sposób:
- przymiotniki zakończone na -er: zamiana -er na -errimus, -a, -um:
Stopień równy Stopień najwyższy acer, acris, acre ostry/a/e acerrimus, -a, -um najostrzejszy/a/e celer, celeris, celere szybki/a/e celerrimus, -a, -um najszybszy
- kilka przymiotników zakończonych na -ilis: zamiana -ilis na -illimus, -a, -um:
Stopień równy Stopień najwyższy facilis, -e łatwy/a/e facillimus, -a, -um najłatwiejszy/a/e difficilis, -e trudny/a/e difficillimus, -a, -um najtrudniejszy/a/e similis, -e podobny/a/e simillimus, -a, -um najb. podobny/a/e dissimilis, -e niepodobny/a/e dissimillimus, -a, -um najb. niepodobny/a/e gracilis, -e smukły/a/e gracillimus, -a, -um najsmuklejszy/a/e humilis, -e niski/a/e humillimus, -a, -um najniższy/a/e
- pozostałe przymiotniki: dodanie do tematu -issimus, -a, -um
Stopień równy Stopień najwyższy felix, -icis szczęśliwy/a/e felicissimus, -a, -um najszczęśliwszy/a/e utilis, -e użyteczny/a/e utilissimus, -a, -um najb. użyteczny
Przymiotniki w stopniu najwyższym odmieniają się jak przymiotniki I i II deklinacji.
Wyjątki w odmianie
- Przymiotniki frugi - uczciwy, -a, -e oraz nequam - nikczemny, -a, -e są jedynymi przymiotnikami, które nie odmieniają się (ale się stopniują).
- Przymiotniki odmieniające się nieregularnie:
- alius, -a, -ud - inny, -a, -e
- alter, -era, -erum - jeden (z dwóch), -a, -e
- ullus, -a, -um - jakiś, -aś, -ieś
- nullus, -a, -um - żaden, -dna, -dne
- uter, utra, utrum - który (z dwóch), -a, -e
- neuter, -tra, -trum - żaden (z dwóch), -a, -e
- solus, -a, -um - sam, -a, -o
- totus, -a, -um - cały, -a, -e
- unus, -a, -um - jedyny, -a, -e
- Przymiotniki odmieniające się jak rzeczowniki III deklinacji:
- vetus, -eris stary, -a, -e
- dives, -itis bogaty, -a, -e
- compos, -otis rządzący, -a, -e
- particeps, -cipis uczestniczący, -a, -e
- pauper, -eris ubogi, -a, -e
- princeps, -ipis pierwszy, -a, -e
- sospes, -itis zachowany, -a, -e
- superstes, -stitis ocalały, -a, -e
- W liczbie pojedynczej plus (więcej) jest rzeczownikiem rodzaju nijakiego, ale w liczbie mnogiej jest przymiotnikiem wszystkich rodzajów. W żadnej liczbie nie posiada wołacza. [ pokaż odmianę ]
Wyjątki w stopniowaniu
- Przymiotniki zakończone na -dicus, -ficus, -volus tworzą stopień wyższy przez zamianę końcówek -us/-a, -um na -entior, -entius, zaś stopień najwyższy - przez zamianę tych końcówek na -entissimus, -a, -um:
Stopień równy Stopień wyższy Stopień najwyższy maledicus, -a, -um
złośliwy, -a, -emaledicentior, -ius
złośliwszy/a, -emaledicentissimus, -a, -um
najzłośliwszy, -a, -emagnificus, -a, -um
wspaniały, -a, -emagnificentior, -ius
wspanialszy/a, -emagnificentissimus, -a, -um
najwspanialszy, -a, -ebenevolus, -a, -um
życzliwy, -a, -ebenevolentior, -ius
życzliwszy/a, -ebenevolentissimus, -a, -um
najżyczliwszy, -a, -e - Przymiotniki zakończone na -eus, -ius, -uus (ale nie -quus) stopniują się opisowo za pomocą modyfikatorów magis - bardziej i maxime - najbardziej:
Stopień równy Stopień wyższy Stopień najwyższy arduus, -a, -um stromy, -a, -e magis arduus, -a, -um bardziej stromy, -a, -e maxime arduus, -a, -um najbardziej stromy, -a, -e idoneus, -a, -um stosowny, -a, -e magis idoneus, -a, um bardziej stosowny, -a, -e maxime idoneus, -a, -um najbardziej stosowny, -a, -e dubius, -a, -um wątpliwy, -a, -e magis dubius, -a, -um bardziej wątpliwy, -a, -e maxime dubius, -a, -um najbardziej wątpliwy, -a, -e - Przymiotniki stopniujące się nieregularnie:
Stopień równy Stopień wyższy Stopień najwyższy bonus, -a, -um dobry, -a, -e melior, melius optimus, -a, -um malus, -a, -um zły, -a, -e peior, peius pessimus, -a, -um magnus, -a, -um wielki, -a, -e maior, maius maximus, -a, -um parvus, -a, -um mały, -a, -e minor, minus minimus, -a, -um multus, -a, -um liczny, -a, -e plus, plus plurimus, -a, -um frugi uczciwy, -a, -e frugalior, frugalius frugalissimus, -a, -um nequam nikczemny, -a, -e nequior, nequius nequissimus, -a, -um
- Przymiotniki nieposiadające stopnia równego:
Stopień wyższy Stopień najwyższy citerior, -ius bliższy/a, -e citimus, -a, -um najbliższy, -a, -e deterior, -ius niższy/a, -e deterrimus, -a, -um najgorszy, -a, -e interior, -ius głębszy/a, -e intimus, -a, -um najgłębszy, -a, -e ocior, -ius szybszy/a, -e ocissimus, -a, -um najszybszy, -a, -e potior, -ius mocniejszy/a, -e potissimus, -a, -um najmocniejszy, -a, -e prior, -ius wcześniejszy/a, -e primus, -a, -um pierwszy, -a, -e propior, -ius bliższy/a, -e proximus, -a, -um najbliższy, -a, -e ulterior, -ius dalszy/a, -e ultimus, -a, -um najdalszy, -a, -e
- Przymiotniki, których stopień równy ma szczególne znaczenie:
Stopień równy Stopień wyższy Stopień najwyższy postero die - następnego dnia
posteri - przodkowieposterior, -ius
późniejszy/a, -epostremus
najpóźniejszy/a, -enationes exterae - obce kraje
exteri - obcokrajowcyexterior, -ius
zewnętrzny/a, -eextremus, extimus
najdalszy/a, -eMare Inferum - M. Tyreńskie
inferi - bogowie podziemiainferior, -ius
niższy/a, -einfimus, imus
najniższy/a, -eMare Superum - M. Adriatyckie
superi - bogowie niebiańscysuperior, -ius
wyższy/a, -esupremus - ostatni/a, -e
summus - najwyższy/a, -e
- Przymiotniki nieposiadające stopnia wyższego:
Stopień równy Stopień wyższy Stopień najwyższy vetus, -eris
stary/a, -evetustior, -ius
starszyveterrimus, -a, -um
najstarszy, -a, -efidus, -a, -um
wierny, -a, -e- fidissimus, -a, -um
najwierniejszy, -a, -enovus, -a, -um
nowy, -a, -erecentior, -ius
nowszynovissimus, -a, -um
ostatni, -a, -esacer, -cra, -crum
święty, -a, -e- sacerrimus, -a, -um
najświętszy, -a, -efalsus, -a, -um
fałszywy, -a, -e- falsissimus, -a, -um
najbardziej fałszywy, -a, -e
Stopień wyższy vetustior, -ius pochodzi od innego przymiotnika: vetustus. Stopień najwyższy "najnowszy" wyraża się przez recentissimus.
- Przymiotniki nieposiadające stopnia najwyższego:
Stopień równy Stopień wyższy Stopień najwyższy alacer, -cris, -cre
żwawy, -a, -ealacrior, -ius
bardziej żwawy/a, -e- ingens, -entis
ogromny/a, -eingentior, -ius
większy/a, -e- salutaris, -e
zdrowy/a, -esalutarior, -ius
zdrowszy/a, -e- iuvenis, -is
młody/a, -eiunior, -ius
młodszy/a, -eminimus natu
najmłodszysenex, senis
stary/a, -esenior, -ius
starszy/a, -emaximus natu
najstarszy
Również wiele przymiotników zakończonych na -alis, -ilis, -bilis nie posiada stopnia najwyższego.
- Przymiotniki niestopniujące się: przymiotniki, których znaczenie nie pozwala na stopniowanie, np. hodiernus - dzisiejszy, annuus - coroczny, mortalis - śmiertelny, oraz kilka wyjątków: mirus, gnarus, merus.