Przysłówek (Adverbium) jest nieodmienną częścią mowy. Niektóre przysłówki podlegają stopniowaniu. Przysłówki dzielą się na przysłówki podstawowe i pochodne. Specjalną grupę przysłówków pochodnych tworzą przysłówki skorelowane (Adverbia correlativa), pochodzące od zaimków.
Przysłówki podstawowe
Przysłówki podstawowe to krótkie słowa, które opisują czas, miejsce lub sposób. Przysłówki podstawowe nie stopniują się.
non - nie
sic - tak
quando - kiedy
nunc - teraz
mox - niedługo
nunquam - nigdy
ubi - gdzie
unde - gdzie
Przysłówki pochodne
Przysłówki pochodne pochodzą głównie od przymiotników i powstają przez dodanie przyrostka do tematu przymiotnika:
Przymiotnik | Temat | Przyrostek | Przysłówek |
citus, 3 - szybki/a/e | cit- | -o | cito - szybko |
longus, 3 - długi/a/e | long- | -e | longe - długo |
prudens, -tis - roztropny/a/e | prudent- | -er | prudenter - roztropnie |
gravis, grave - ciężki/a/e | grav- | -iter | graviter - ciężko |
Przysłówki pochodne stopniują się. Stopień wyższy tworzy się przez dodanie przyrostka -ius, zaś stopień najwyższy przez dodanie przyrostka -issime do tematu:
Przysłówek | Temat | Stopień wyższy | Stopień najwyższy |
longe | long- | longius | longissime |
cito | cit- | citius | citissime |
graviter | grav- | gravius | gravissime |
prudenter | prudent- | prudentius | prudentissime |
Zauważmy, że stopień wyższy tych przysłówków ma taką samą formę, jak stopień wyższy przymiotnika rodzaju nijakiego (w Nom. sg.), od którego pochodzi ten przysłówek. Niektóre przymiotniki rodzaju nijakiego w Nom. sg. funkcjonują jako przysłówki we wszystkich trzech stopniach: multum, plus, plurimum - wiele, więcej, najwięcej.
Przysłówki skorelowane
Przysłówki skorelowane pochodzą od zaimków i często pozostają ze nimi w ścisłym związku. Analogicznie do zaimków, można wyróżnić kilka rodzajów przysłówków:
Pytające | Wskazujące | Nieokreślone lub względne |
ubi? gdzie? | hic tu ibi, illic, istic tam | alicubi gdzieś ubiubi gdziekolwiek |
quo? dokąd? | huc tu eo, illuc, istuc tam | aliquo dokądś |
unde? skąd? | hinc stąd inde, illinc istinc stamtąd | alicunde skądś |
qua? gdzie? | hac tu ea, illac, istac tam | aliqua gdzieś |
quando? kiedy? | tum, tunc wtedy | aliquando kiedyś umquam kiedykolwiek |
quotiens? ile? | totiens tyle | aliquotiens ileś |
quam? jak? jak bardzo? ut? jak? | ita, item, sic, tam tak | aliquotiens ileś |