Gaude, Mater Polonia
"Gaude, Mater Polonia" ("Ciesz się, Matko Polsko") jest średniowieczną polską pieśnią hymniczną napisaną po łacinie. Najstarszy zapis melodyjny (świadomie zaczerpnięty z innego hymnu, "Gaude, Mater Ecclesia") jest częścią Antyfonarza kieleckiego z 1372 r. autorstwa Wincentego z Kielczy, który skomponował hymn z okazji kanonizacji biskupa krakowskiego, św. Stanisława Szczepanowskiego.
Po raz pierwszy pieśń została wykonana w Krakowie podczas uroczystości kanonizacyjnych w 1254 roku. Utwór opowiada o sporze świętego z królem Bolesławem II Śmiałym, męczeństwie świętego oraz towarzyszących jego śmierci cudach. Oryginalnie była to pieśń jednogłosowa, później Teofil Klonowski rozszerzył ją na cztery głosy.
Hymn "Gaude, Mater Polonia" śpiewało rycerstwo po odniesionym zwycięstwie, później towarzyszyła także innym ważnym uroczystościom narodowym. Dziś pieśń (najczęściej pierwsza zwrotka) rozbrzmiewa w czasie inauguracji roku akademickiego na wyższych uczelniach, podobnie jak "Gaudeamus igitur".
| Gaude, Mater Polonia | O ciesz się, Matko-Polsko | |
| 1. | Gaude, mater Polonia. | O ciesz się, Matko-Polsko, w sławne |
| Prole foecunda nobili, | Potomstwo płodna! Króla królów | |
| Summi Regis magnalia | I najwyższego Pana wielkość | |
| Laude frequenta vigili. | Uwielbiaj chwałą przynależną. | |
| 2. | Cuius benigna gratia, | Albowiem z Jego łaskawości |
| Stanislai Pontificis | Biskupa Stanisława1 męki | |
| Passionis insignia | Niezmierne, jakie on wycierpiał, | |
| Signis fulgent mirificis. | Jaśnieją cudownymi znaki. | |
| 3. | Hic certans pro iustitia, | Potykał się za sprawiedliwość, |
| Regis non cedit furiæ; | Przed gniewem króla2 nie ustąpił: | |
| Stat pro plebis iniuria | I staje żołnierz Chrystusowy | |
| Christi miles in acie. | Za krzywdę ludu sam do walki. | |
| 4. | Tyranni truculentiam, | Ponieważ stale wypominał |
| Qui dum constanter arguit, | On okrucieństwo tyranowi, | |
| Martyrii victoriam | Koronę zdobył męczennika, | |
| Membratim cæsus meruit. | Padł posiekany na kawałki. | |
| 5. | Novum pandit miraculum | Niebiosa nowy cud zdziałały, |
| Splendor in sancto ceritus, | Bo mocą swą Niebieski Lekarz | |
| Redintegrat corpusculum | Poćwiartowane jego ciało | |
| Sparsum cælestis medicus. | Przedziwne znowu w jedno złączył. | |
| 6. | Sic Stanislaus pontifex | Tak to Stanisław biskup przeszedł |
| Transit ad cæli curiam, | W przybytki Króla niebieskiego, | |
| Ut apud Deum opifex | Aby u Boga Stworzyciela | |
| Nobis imploret veniam. | Nam wyjednać przebaczenie. | |
| 7. | Poscentes eius merita, | Gdy kto dla zasług jego prosi, |
| Salutis dona referunt: | Wnet otrzymuje zbawcze dary: | |
| Morte præventi subita | Ci, co pomarli nagłą śmiercią, | |
| Ad vitæ potum redeunt. | Do życia znowu powracają. | |
| 8. | Cuius ad tactum anuli | Choroby wszelkie pod dotknięciem |
| Morbi fugantur turgidi; | Pierścienia jego uciekają, | |
| Ad locum sancti tumuli | Przy jego świętym grobie zdrowie | |
| Multi curantur languidi. | Niemocnych wielu odzyskuje. | |
| 9. | Surdis auditus redditur, | Słuch głuchym bywa przywrócony |
| Claudis gressus officum, | A chromy kroki stawia raźno, | |
| Mutorum lingua solvitur | Niemowom język się rozwiązał, | |
| Et fugatur dæmonium. | W popłochu szatan precz ucieka. | |
| 10. | Ergo, felix Cracovia, | A przeto szczęsny ty, Krakowie, |
| Sacro dotata corpore | Uposażony świętym ciałem, | |
| Deum, qui fecit omnia, | Błogosław po wsze czasy Boga, | |
| Benedic omni tempore. | Który z niczego wszystko stworzył. | |
| 11. | Sit Trinitati gloria, | Niech Trójcy Przenajświętszej zabrzmi |
| Laus, honor, iubilatio: | Cześć, chwała, sława, uwielbienie, | |
| De Martyris victoria | A nam tryumfy męczennika | |
| Sit nobis exsultatio. | Niech wyjednają radość wieczną. | |
| Amen. | Amen. | |
1 Św. Stanisław Szczepanowski (1030-1079), biskup krakowski, męczennik, patron Polski.
2 Bolesław II Śmiały (1042-1081), król Polski (1076-1079), w niejasnych okolicznościach skazał na śmierć biskupa Stanisława, co doprowadziło do odsunięcia go od władzy.