Spójnik - Coniunctio
Spójnik (Coniunctio)
Spójnik jest nieodmienną i niesamodzielną częścią mowy. Zwykle spójnik jest skostniałą formą rzeczownika, zaimka, przymiotnika, albo całego wyrażenia: quod, dum (niegdyś bierniki), nihilominus - nie mniej, proinde - dosł. stamtąd naprzód. Spójnik spaja słowa, wyrażenia lub zdania. Odpowiednio do charakteru związku między częściami składowymi, spojniki można podzielić na:
- Współrzędne - łączące konstrukcje współrzędne lub podobne:
- łączne:
et, -que, atque (= ac) - i
etiam, quoque, neque non (= necnon), quin etiam, itidem (= item) - również
cum ... tum ..., tum ... tum ... - zarówno ... jak i ..., nie tylko ... ale również ...
- rozłączne:
aut - lub
neque - ani
aut ... aut ..., vel ..., vel (-ve) ... - albo ..., albo ...
qua- ... qua- ... - z jednej strony ..., z drugiej strony ...
modo ... modo ... - raz ..., raz ...
sive (= seu) ... sive ... - czy ... czy ...
neque (nec) ... neque (nec) - ani ... ani ...
et ... neque - zarówno ... i nie ...
nec ... et ..., nec (neque) ... -que - ani ... i ...
- przeciwstawne:
sed, autem, verum, vero, at, atqui - ale
tamen, attamen, sed tamen, verum tamen - niemniej, jednak
nihilominus - niemniej
at vero - jednak zaiste
enimvero - zaiste
ceterum - z drugiej strony, ale
- przyczynowe:
nam, namque, enim, etenim - ponieważ
quapropter, quare, quamobrem, quocirca, unde - zatem
- wynikowe:
ergo, igitur, itaque, ideo, idcirco, inde, proinde - zatem, więc
- łączne:
- Podrzędne - łączące zdania podrzędne i nadrzędne:
- warunkowe:
si - jeśli
sin - ale jeśli
nisi (ni) - jeśli nie
quod si - ale jeśli
modo, dum, dummodo, si modo - jeśli tylko
dummodo ne, dum ne, modo, ne - jeśli tylko nie
- porównania:
ut, uti, sicut - tak jak
velut - jak, tak jak
prout, praeut, ceu - podobnie jak
tamquam, tanquam, quasi, ut si, ac si, velut, veluti, velut si - jak gdyby
quam, atque (= ac) - (tak) jak
- przyzwolenia:
etsi, etiamsi, tametsi - nawet jeśli
quamquam, quanquan - chociaż
quamvis, quantumvis, quamlibet, quantumlibet - jakkolwiek wiele
licet, ut, cum (quom) - pomimo, jednakże
- czasowe:
cum (quom), quando - (podczas) kiedy
ubi, ut - kiedy
cum primum, ut primum, ubi primum, simul, simul ac, simul atque - jak tylko, skoro
postquam (posteaquam) - po
prius ... quam, ante ... quam - przed
non ante ... quam - aż (nie)
dum, usque dum, donec, quoad - dopóki, podczas gdy
- skutkowe i celowe:
ut, uti, quo - aby
ne, ut ne - aby nie
neve (= neu) - aby nie, ani
quin, quominus - aby nie (po przeczeniu)
- przyczynowe:
quia, quod, quoniam, quando - ponieważ
cum (quom) - ponieważ
quandoquidem, si quidem, quippe, ut pote - jako że, ponieważ zaiste
propterea ... quod - z tego powodu ... że
- warunkowe:
Słowa oznaczające i, zarówno, albo, nawet, także
W łacinie są cztery słowa oznaczające "i", które mogą łączyć zarówno słowa, wyrażenia, jak i wypowiedzenia: ac, atque (wariant ac), et, -que. Mogą one także występować równocześnie.
- ac (atque) wyraża nacisk; można tłumaczyć jako "i rzeczywiście", "i także", zwłaszcza jeśli wprowadza wyrażenie:
Caesar atque Brutus - Cezar i (także) Brutus - et oznacza po prostu "i", także gdy jest powtórzone w znaczeniu "zarówno" (w łacinie nie ma osobnego słowa o znaczeniu "zarówno"):
Caesar et Brutus - Cezar i Brutus
et Caesar et Brutus - i Cezar, i Brutus (zarówno Cezar, jak i Brutus)
- -que wyraża mniejszy nacisk niż et; dołącza się je do drugiego z dwóch słów, które łączy (lub pierwszego słowa drugiego wyrażenia). Jeśli wyrażenie rozpoczyna się od jednosylabowego przyimka, wówczas -que dołącza się do następnego słowa:
Caesar Brutusque - Cezar i Brutus
in foroque - i na forum
Znaczenie "także", "nawet" można wyrazić na kilka sposobów:
- et - "i także":
et tu, Brute - i ty, Brutusie (także) - etiam - "nawet", "także" w zdaniach twierdzących:
Etiam mensas consumimus? - Czy jemy nawet stoły? - quoque - "także" zawsze bezpośrednio po rzeczowniku, który określa:
Amabat vos quoque Caesar. - Cezar kochał także was.
Słowa aut, vel i -ve oznaczają "albo" (także: "albo ... , albo ..."), ale są stosowane w nieco odmiennych sytuacjach:
- aut stosuje się wtedy, gdy podkreśla się wzajemne wykluczanie się możliwości:
aut Caesar aut nihil - albo Cezar, albo nic - vel stosuje sie wtedy, kiedy możliwości się nie wykluczają lub nie jest to istotne:
servi in prato vel in horto sunt - niewolnicy są na łące albo w ogrodzie - -ve oznacza to samo, co vel, ale wyraża mniejszy nacisk, a funkcjonuje podobnie, jak -que:
puer puellave - chłopiec albo dziewczyna
Znaczenie "ani" mają następujące konstrukcje:
- ne ... quidem - "ani (nawet)" w zdaniach przeczących:
Brutus ne verbum quidem dicit. - Brutus nie mówi ani (nawet) słowa. - nec ... nec ... (neque ... neque ...) - mają to samo znaczenie "ani ... ani ...":
Neque Galli neque Germani Romanos superant. - Ani Gallowie, ani Germanie nie zwyciężają Rzymian.
Kiedy nec/neque nie jest powtórzone, oznacza zwykle "i nie":
Contra Gallos locum muniunt neque iumenta solvunt. - Przeciw Gallom szykują miejsce i nie odwiązują zwierząt.