Amicus est tamquam alter idem. - Przyjaciel jest jakby drugim mną. (Cicero) | Więcej
Celownik odczasownikowy - Supinum

Celownik odczasownikowy (Supinum)

Supinum (celownik odczasownikowy) funkcjonuje jak rzeczownik, należący do czwartej deklinacji, ale istnieje tylko w dwóch formach: w bierniku i narzędniku liczby pojedynczej. Nazwa "celownik" nie jest zatem związana z przypadkiem, lecz z funkcją - supinum określa cel czynności.

Supinum w bierniku (Accusativus supini)

Supinum w bierniku (Accusativus supini) jest najczęściej spotykaną formą supinum, podawaną jako ostatnia ze słownikowych form czasownika. Temat supini czasownika wywodzi się od tematu 1. os. czasu teraźniejszego przez dodanie przyrostka -tum, choć czasem występuje asymilacja, która utrudnia rozpoznanie tego procesu:

narra-re (opowiadać) - narratum (aby opowiadać)
vide-re (widzieć) - vid-tum -> visum (aby widzieć)
leg-ere (czytać) - leg-tum -> lectum (aby czytać)
audi-re (słyszeć) - auditum (aby słyszeć)

Ta forma supinum występuje po czasownikach oznaczających lub sugerujących ruch i wyraża cel tego ruchu:

Propero laboratum. - Spieszę, aby pracować.
Legatos ad Caesarem mittunt auxilium rogatum. - Posłali dyplomatów do Cezara aby prosić o pomoc.
Gladiatores in arenam pugnatum vocavit. - Wezwał gladiatorów na arenę aby walczyli.

Należy zauważyć, że mimo że w polskim tłumaczeniu występuje zdanie złożone podrzędnie, w łacinie jest to nadal zdanie pojedyncze. Podobnie jak w języku polskim, w łacinie cel można również wyrazić zdaniem podrzędnym celu.

Temat supini spotyka się w wielu łacińskich rzeczownikach, zakończonych na:

-tor - lector - czytelnik, auditor - słuchacz
-io - lectio - czytanie, auditio - słuchanie
-orium - lectorium - czytelnia, auditorium - sala wykładowa
-um - factum - czyn, scriptum - pismo
-us - intellectus - pojęcie, cultus - pielęgnowanie, cześć

Supinum w narzędniku (Ablativus supini)

Supinum w narzędniku (Ablativus supini) kończy się na i występuje tylko przy pewnych przymiotnikach, w tym fas - dobry i nefas - zły. Zwykle ta forma supinum występuje tylko u czasowników oznaczających mówienie lub odbieranie:

mirabile dictu - cudowne do opowiadania
res auditu cruelis - rzecz okrutna do usłyszenia
res visu nefaria - rzecz zła do zobaczenia
fas auditu - dobre do usłyszenia

Na podstawie: "TY Latin", G. Betts oraz "Rudimenta Latinitatis" St. Wilczyński, T. Zarych